Hayal Kurma Hakkında Bir Araştırma
Çoğu insan günlük hayatta hayal kurabilir. Hayal kurmak, yaratıcı ve rahatlatıcı bir süreçtir. Ancak bazı kişilerde sağlıksız boyutlara ulaşıp günlük hayatla olan etkileşimi zedeleyebilir. Bu duruma uyumsuz hayal kurma (İngilizce: maladaptive daydreaming) denir. Bu yazıda, uyumsuz hayal kurmanın tanımı, belirtileri, altında yatan olası sebepler ve destek yolları hakkında bilgi vereceğim.
Uyumsuz hayal kurma, kişinin uzun süre canlı ve ayrıntılı hayaller kurması nedeniyle günlük sorumluluklarını aksatmasına yol açan bir durumdur. Gerçek yaşam yerine hayallere yönelme, sosyal ilişkileri ve işlevselliği olumsuz etkileyebilir. Somer’e göre bu durum, insan etkileşiminin yerini alabilen ve yaşamın farklı alanlarında işlev kaybına neden olabilen yoğun fantezi etkinliğidir. Uyumsuz hayal kurma belirtileri olan bireylerin davranışında, senaryoları ve karakterleri olan karmaşık ve canlı hayaller kurar. Bu hayaller, bazen uyku dahil, saatlerce sürebilir ve hatta günün büyük kısmını kaplayabilir. Yoğun hayal kurma nedeniyle sorumluluklar aksar, kişi gerçek yaşamdan koparak işlevsellikte zorluklar yaşar. Hayal sırasında mimik, jest veya ses kullanımı görülebilir; birey adeta hayalin içinde yaşıyormuş hissine kapılır. Bu durumun kontrol edilememesi ise çoğu zaman pişmanlık ve suçluluk duygularına yol açar. Kişiler pişmanlık ve suçluluk sonucu zihninde büyük rahatsızlık hisseder.
Uyumsuz hayal kurma genellikle tek başına ortaya çıkmaz; çoğu zaman başka psikolojik sorunlarla ilişkilidir. Araştırmalar, bu durumun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, anksiyete, depresyon, obsesif kompulsif bozukluk ve disosiyatif bozukluklarla birlikte görülebildiğini göstermektedir. Bu tür rahatsızlıklar, uyumsuz hayal kurmanın bir başa çıkma veya kaçış mekanizması olarak gelişmesine zemin hazırlayabilir. Ayrıca bazı çalışmalar, çocukluk çağı travmaları ve istismar gibi olumsuz yaşam deneyimlerinin de bu durumda etkili olabileceğini vurgulamaktadır.
Uyumsuz hayal kurma, DSM-5 ve benzeri tanı kılavuzlarında henüz resmi bir tanı olarak yer almamaktadır, bu da tanı sürecini güçleştirmektedir. Ancak değerlendirme için bazı araçlar kullanılmaktadır. Bunlardan biri, Eli Somer ve ekibi tarafından geliştirilen Maladaptive Daydreaming Scale (MDS-16)’dir. Bu 16 maddelik ölçek, kişinin hayal kurma eğilimlerini ve bu durumun günlük yaşam üzerindeki etkilerini ölçmeyi amaçlar. Ayrıca ölçeğin Türkçe uyarlaması da geçerlilik ve güvenilirlik çalışmalarıyla kullanılabilir hale getirilmiştir.
Uyumsuz hayal kurma için henüz spesifik bir tedavi protokolü bulunmamaktadır; ancak bazı psikoterapi yöntemleri ve destek yaklaşımları semptomların yönetiminde etkili olabilir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), olumsuz düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmede sıkça kullanılan yöntemlerden biridir. Mindfulness ve farkındalık çalışmaları, kişinin hayal kurma anlarında kontrolünü artırmasına yardımcı olur. Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) tekniği ise fantezilerin yapısını değiştirmeyi hedefleyerek hayal kurma isteğini azaltabilir. Ayrıca, sınırlı araştırmalara göre Fluvoksamin gibi bazı antidepresanlar belirtilerin hafiflemesine katkı sağlayabilir. Bunun yanı sıra, eşlik eden DEHB, anksiyete veya depresyon gibi rahatsızlıkların tedavisi, uyumsuz hayal kurma davranışının azalmasında önemli rol oynayabilir.
Zeynep Bulak, PDR öğrencisi
Kaynakça:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Uyumsuz_hayal_kurma?utm_source.com
https://www.medicalpark.com.tr/hayal-kurma-hastaligi-nedir/hg-3418
https://terappin.com/blog/maladaptive-daydreaming?utm_
https://www.ejmanager.com/mnstemps/8/8-1631013474.pdf?utm_
https://www.hiwellapp.com/blog/maladaptive-daydreaming?
https://www.health.com/maladaptive-daydreaming-8584929?
