Siz ne yaparsanız çocuğunuz da onu yapacak. Çocuklar ebeveynlerinin minik birer takipçisidir. Onları çok dikkatle izler ve bir süre sonra onlar gibi yapmaya başlarlar. Çocuğunuz varsa, bir kelimeyi aynı sizin gibi söylediklerini, koltuğa aynı sizin gibi oturduklarını, diğer insanlarla aynı sizin konuştuğunuz gibi konuştuklarını fark edebilirsiniz. Hatta bazen tıpkı sizin gibi giyinmek isteyebilirler. Ufak çocukların babası gibi tıraş olmak istediği, annesi gibi makyaj yapmak istediği yine sıkça gördüğümüz eğlenceli davranışlar olsa gerektir. Bunlar sevimli örneklerdir ama aynı mekanizmanın ileride ciddi alışkanlıklara da zemin hazırladığını unutmamak gerekir.
Psikoloji literatürü, çocukların öğrenme ve davranış biçimlerinin büyük ölçüde gözlem ve taklit yoluyla şekillendiğini söylüyor. Bu durum, kelimeleri, davranışları, alışkanlıkları ve değerleri de kapsıyor. Bu şu anlama geliyor aslında: Çocuklar anne-babasını, etrafındaki diğer yetişkinleri ve çocukları “örnek alıyor”; onlar ne yapıyor, nasıl yapıyorsa çocuklar da benzer şekilde davranışlar ediniyor. Bu yüzden çok açık ki, siz ne yapıyorsanız çocuğunuz da onu yapacak.
Çocuklara İyi Bir Alışkanlık Kazandırmak
Ebeveynler çocukların anne babalarını ne derece örnek aldıklarını ve bunun önemini pek kavrayamamış gibi görünürler. Bu yüzden çocuğa olumlu bir alışkanlığı daha çok söyleyerek, anlatarak, kızarak, yasaklayarak öğretmeye çalışırlar. Bunları “sınır koyma” bağlamında ele alırsak, elbette olumsuz bir davranışı şekillendirmek için ara sıra kullanılabilir. Örneğin, vurarak iletişim kurmaya çalışan bir çocuğa nezaketli iletişim kurmayı öğretirken, vurmanın doğru olmadığını anlatmak, vurmaya devam ederse bazı kısıtlamaların olabileceğini söylemek, doğru davranışı anlatmak gibi yöntemler kullanılabilir. Fakat fark ettiyseniz, bu bir olumsuzluğu olumluya çevirme durumu. Peki olumlu bir davranışı sıfırdan kazandırmaya çalışırken nasıl hareket edilmeli?
Çocuklara olumlu davranış kazandırmanın en iyi yolu, sizin o davranışı alışkanlık haline getirmiş olmanızdır. Halihazırda kendinizin yaptığı bir davranışı çocuk zaten model alacaktır. Ayrıca kendinizin yapabildiği bir şeyi çocuğa önermek, çocuğun gözünde daha güvenilir ve tutarlı olmanızı sağlar. Bunun anlamı daha güçlü bir örnek olmaktır. Yani çocuk, söylediğinizden çok yaptığınızı öğrenir.
Söz gelimi, çocuğunuz büyüdüğünde duygularını ifade eden biri olsun istiyorsanız, siz de duygularınızı ifade eden biri olun. Çocuğunuz büyüdüğünde kendini koruyabilen, hayır kelimesini yerli yerince kullanabilen biri olsun istiyorsanız, siz de bugün sınırlarını koruyabilen biri olun. Çocuğunuz kitap okuyan, merak eden, araştıran biri olsun istiyorsanız, siz de bugün kitap okuyun, sorular sorun, araştıran biri olun.
Çocuklara Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırmak
Öncelikle şunu söylemeliyim ki, siz kitap okumazsanız, çocuğunuz da okumaz. Çünkü kitap okumak kompleks bir iştir ve bu işte bir miktar ustalaşmayı gerektirir. Kitap okumak aynı anda akıcı okumayı, okuduğunu anlamayı, okuduklarını zihninde canlandırmayı, bilgileri analiz etmeyi, daha önceki bilgilerle yeni öğrendiklerini sentezlemeyi ve özgün değerlendirmeler yapmayı gerektirir. Bu nedenle yaparak gelişen ve geliştikçe sevilen bir alışkanlıktır. İşte tam da bu yüzden, kitap okuma kültürü evde başlar.
Bir çocuğun okuma alışkanlığı kazanabilmesi için öncelikle bunu severek yapan bir ebeveyn görmesi gerekir; ardından da bu becerileri adım adım geliştirmesi.
Bir çocuk, evde kitap okuyan bir ebeveyn gördüğünde neler olur?
- Kitaba ve okumaya karşı merak geliştirir.
- Okumayı normal, yapılması gereken bir rutin hâline olarak algılar.
- Öğrenmeye dair olumlu bir tutumu oluşur.
Tam tersinde de benzer şeyler geçerli: Ebeveynler okumayı ihmal eder, ekranla günü geçiştirirse; çocuklar da ekranı seçer, hızlı tüketilen içeriklerin peşinden giderler. Ve bu tercih, onların uzun vadeli zihinsel gelişimlerini de doğrudan etkiler
Araştırmalar da gösteriyor ki, evinde kitap bulunan, kitap okunduğunu gören çocuklar diğerlerine kıyasla okumayı ve kitapları daha çok seviyor, okuma alışkanlığı geliştiriyor.
Bugün kendi hayatınızda yapacağınız küçük bir değişim, çocuğunuzun hayatında büyük bir değişim oluşturabilir. Bu yazıyı sonuna kadar okudunuz, öyleyse bu konuyu önemsediğinizi düşünüyor ve size mini bir alışkanlık reçetesi yazıyorum:
- Akşamları 15 dakika kitap okuyun.
- Kitaplığınızda neler var, çocuğunuzla birlikte keşfedin.
- Okuduğunuz şeyleri eşinizle, çocuğunuzla paylaşın.
- Çocuğunuzla birlikte çocuk kitapçılarını ziyaret edin, kitapları karıştırın.
Unutmayın, çocuklar, ebeveynlerinin yansımalarıdır. Okumayı gerçekten sever ve hayatınızın parçası yaparsanız, onlar da sevecek.
